Oficjalny portal Urzędu Gminy w Bytowie

2.1. Cechy charakterystyczne położenia geograficzno-przestrzennego

Gmina Bytów położona jest w zachodniej części województwa pomorskiego, na skrzyżowaniu szlaków kołowych: Gdańsk – Bytów – Szczecinek – Piła - Poznań oraz Słupsk – Bytów – Chojnice - Warszawa (z Bytowa do Kościerzyny jest 35 km, do Kartuz 57 km, do Słupska 54 km, do Lęborka 55 km, do Gdańska 100 km), wśród lasów i czystych jezior.

• Gmina Bytów ma powierzchnię 197,44 km kw., jest gminą miejsko-wiejską,w skład której wchodzi miasto Bytów (8,72 km kw.) oraz 15 sołectw (33 miejscowości wiejskich)
• W gminie mieszka 23.870 osób, w tym 17.650 to mieszkańcy miasta
• Lasy zajmują 38,5 % powierzchni gminy – 7.612 ha
• Użytki rolne zajmują ok. 48% powierzchni gminy
• Budżet na 1 mieszkańca w 1998 r. wynosił 1.018 zł

Charakterystyczne cechy położenia zdecydowały o związkach funkcjonalnych tego terenu z innymi obszarami oraz osadnictwie i układach komunikacyjnych naturalnie ukształtowanych w procesie historycznego rozwoju.
 

2.2. Charakterystyka elementów środowiska przyrodniczego

Gmina Bytów jest położona w środkowej części województwa pomorskiego, na Pojezierzu Kaszubskim. Znaczna różnorodność krajobrazu cechują – wzgórza morenowe do 256 m.n.p.m., rzeki Bytowa, Boruja, Struga wchodzą w skład dorzecza Słupi, malownicze jeziora lobeliowe, czystość wody i powietrza. Gmina Bytów leży w regionie, który jest fragmentem ostoi przyrody w ramach europejskiej sieci CORINE, wchodzi w skład obszaru węzłowego ECONET-PL, obejmującego swym zasięgiem część obszaru i otulinę Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi”. Na terenie gminy występują 4 rezerwaty przyrody, 11 użytków ekologicznych, 69 pomników przyrody.

Najbardziej zagrożone i najlepiej chronione są jeziora lobeliowe oraz torfowiska kotłowe z reliktową roślinnością. Gmina charakteryzuje się małą gęstością zaludnienia, ogółem: 118 os/km kw., poza miastem: 32 os/km kw.
 

Warunki klimatyczne.

Gmina Bytów leży w I strefie klimatycznej , średnie temperatury powietrza wahają się od –1,6 st. C w zimie do + 16,7 st. C w lipcu. Okres wegetacji roślin w stosunku do kraju jest opóźniony o około 3 tygodnie, kończy się w 3 dekadzie sierpnia.

Podstawowe zasoby naturalne gminy Bytów to lasy – 7.612 ha, tj. 38,5% powierzchni gminy - przetwórstwo drewna w Niezabyszewie – gliny do produkcji wyrobów ceramicznych.
 

2.3. Charakterystyka elementów dziedzictwa kulturowego

Zarys historii

Nazwa miasta wywodzi się od nazwy osobowej ”Byt”, a więc był to gród Byta.
Dzieje Ziemi Bytowskiej są nierozerwalnie związane z dramatycznymi losami całego Pomorza. W XII wieku Ziemia Bytowska wchodziła w skład odrębnego księstwa słowieńsko-słupskiego, by w początkach XIII w. przejść pod zwierzchnictwo książąt władających Pomorzem Gdańskim. W 1310 r. Bytów zajęli Krzyżacy. Ważnym historycznie momentem był rok 1346, w którym wielki mistrz Zakonu, Henryk Dusemer nadał dotychczasowej osadzie przywilej lokacyjny. Bytów otrzymał prawa miejskie chełmskie 12 lipca 1346 r.

W okresie narastania konfliktu z Polską w atmosferze ciągłych zatargów granicznych z rycerstwem pomorskim Krzyżacy postanowili wnieść warowny zamek. Wstępne prace przygotowawcze rozpoczęto po 1390 r., główne roboty budowlane trwały zaś w latach 1398-1405, a prace wykończeniowe ciągnęły się jeszcze kilka lat. Ta nowoczesna na owe czasy budowla pełniła rolę strażnicy granicznej, siedziby administracji krzyżackiej oraz zajazdu dla rycerstwa zachodnio-europejskiego podążającego do Malborka. W czasie wojny trzynastoletniej gród dostał się za pośrednictwem gdańszczan w ręce Kazimierza Jagielończyka. W zamian za pomoc w walce z Krzyżakami król Polski w 1454 roku nadał dożywotnio Ziemię Bytowską księciu pomorskiemu Gryfice – Erykowi II. Nadanie to potem Zygmunt Stary zmienił na lenno dziedziczne, które obowiązywało do śmierci ostatniego Gryfity tj. do 1637 r. w 1657 r. Bytów oddano elektorowi brandenburskiemu i od tego czasu do 1945 r. pozostawał w rękach pruskich.

Miasto było wielokrotnie nękane pożarami. Największy kataklizm spadł na miasto5 kwietnia 1629 r. kiedy to wojska feldmarszałka Armina, biorąc udział w wojnie po stronie polskiej, podpaliły miasto, które niemal doszczętnie zgorzało. Kolejne pożary w 1656 r. spowodowały spalenie pobliskich wsi Dąbrówka, Ugoszcz, Nezabyszewo i Czarna Dąbrowa.

W tych latach zamek pełnił funkcję letniej rezydencji książęcej. W czasie potopu szwedzkiego Szwedzi zdewastowali zamek paląc go i wysadzając w powietrze wieżę kwadratową. Po wojnach szwedzkich zamek został odnowiony, usunięto najważniejsze zniszczenia, ale nie przywrócono już pierwotnego wyglądu i przeznaczenia poszczególnych obiektów zamku. W XVII wieku przy wschodnim murze dobudowano również budynek na potrzeby urzędu podatkowego i sądu. Podobne funkcje administracyjne pełnił on przez następne dziesięciolecia. W 1930 roku niemieckie władze państwowe przeznaczyły zamek na ośrodek szkoleniowy i schronisko młodzieżowe. W marcu 1945 roku Ziemia Bytowska po prawie 300 latach panowania niemieckiego wróciła do Polski. Życie Bytowian zawsze związane było z dziejami zamku. W latach 60-tych naszego wieku rozpoczęto odbudowę zabytku i przywrócenia zamkowi wyglądu zbliżonego do oryginału sprzed wieków. Prace remontowe zakończono w 1991 r., zaś w latach 1992-1996 trwały prace, które miały na celu zagospodarowanie dziedzińca, przedbramia oraz uporządkowanie całego wzgórza zamkowego. Dzięki staraniom lokalnego samorządu zamek odzyskał swoją świetność, a przy tym spełnia wiele ważnych funkcji społecznych.
 

Zabytki miasta i gminy Bytów

Bytów posiada walory miasta historycznego, do dnia dzisiejszego zachowały się liczne zabytki:

• Zamek pokrzyżacki z XIV w. – to gotycka warownia, której budowę nadzorował wielki budowniczy zakonu Mikołaj Fellensteyn, wybudowana na planie prostokąta z dziedzińcem pośrodku, dłuższy bok usytuowano na linii północ-południe, obok wieży bramnej w narożnikach wznoszą się wysokie 3 okrągłe baszty (Młyńska, Polna, Różana) i jedna kwadratowa wieża (Prochowa), zamek obecnie jest zabytkiem klasy I, w którym mieści się Informacja Turystyczna, Kaszubsko-Pomorskie Bractwo Rycerzy Zamku Bytowskiego, biblioteka, restauracja, hotel oraz Muzeum Zachodniokaszubskie prezentujące bogate i ciekawe zbiory etnograficzne, wystawy współczesnego malarstwa, fotografiki i sztuki ludowej.
• Gotycka wieża, która ocalała z pożaru kościoła pw. św. Katarzyny z I połowy XIV w., obecnie mieści się tu galeria sztuki użytkowej.
• Kościół poewangelicki pw. św. Jerzego z XVI w., zbudowany charakterystycznym systemem tyglowym, zwany „kościółkiem kaszubskim”, ponieważ odbywały się tu nabożeństwa kaszubskie do 1859 r., tu również posługę duszpasterską sprawował pastor Krofey, obecnie cerkiew obrządku bizantyjsko- ukraińskiego, w której warto zobaczyć tabernakulum z XVII w. z cerkwi Suchorów, ikonastas (Carskie Wrota) i kopuła kościoła w stylu architektury bizantyjskiej,
• Zabytkowy budynek dawnej poczty tzw. Poczty Konnej z przełomu XVIII i XIX w., obiekt klasycystyczny,
• XIX –wieczny (1847-1854) eklektyczny kościół poewangelicki św. Elżbiety mieszczący się przy Rynku, obecnie Kościół św. Katarzyny, wybudowany na wzór kościoła św. Mateusza w Berlinie, kościół ten został przekazany katolikom w 1945 r.,
• Zabytkowy młyn wodny z lat 1785-1791 przy ul. Młyńskiej,
• Stary młyn gospodarczy z końca XIX w. i początku XX w. przy ul. Wolności, który mieli zboże i dzięki zamontowanej turbinie wodnej w porze nocnej wytwarza prąd do sieci,
• Zabytkowy wiadukt kolejowy nad rzeką Borują z XIX w., czteroprzęsłowy, na przyporach którego znajdują się herby min. Prus, Pomorza, Bytowa i Niemieckich Kolei. Ciekawostką jest to, że ostateczna linia kolejowa do Miastka poprowadzona została inaczej i przez most ten nie przejechał nigdy żaden pociąg,
• Secesyjne kamieniczki przy ul. Drzymały- lata 90-te XIX w.,
• Gmach wybudowany w 1869 r. z przeznaczeniem na seminarium nauczycielskie, obecnie zespół szkół zawodowych,
• Kamienica przy ul. Sikorskiego z 90-tych lat XIX w., zaraz po wojnie do roku 1972 siedziba Zarządu Miasta,
• Kamieniczka przy ul. Młyńskiej z lat 1870-1880 o bogatym wystroju elewacji, nawiązującym do renesansu, usytuowana przy rzece Bytowa,
• Budynek plebanii wybudowany w 1862 r.,
• Zabytkowy budynek szkoły podstawowej wybudowany ok. 1880 r. przy ul. Podzamcze,
• Budynek dworca z czerwonej cegły zbudowany w latach 1900- 1910,
• Stacja pomp z 1913 r. wodociągów miejskich,
• Budynek Banku PEKAO S.A. z końca XIX w. przy ul. Bauera,
• Budynek MDK z XIX w., przed wojną hotel „Butower Hof” z salą widowiskową i restauracją,
• Wille z przełomu XIX w. i XX w. przy ul. 1 Maja, min. Willa z lat 20-tych XX w. stylizowana na dworek, obecnie budynek przedszkola,
• Masywny, kamienny Kościół p.w. Mikołaja w Niezabyszewie wybudowany w 1857 r. w stylu neogotyckim, w którym warto zobaczyć barokowe ołtarze i barokową, drewnianą chrzcielnicę z ok. 1800r., rzeźbę św. Mikołaja z XVIII w., XIX-wieczną ambonę oraz działające ponad stuletnie organy,
• Kościół w Pomysku Wielkim wybudowany w 1890 r. w stylu neogotyckim,
• Klasycystyczny dwór w Gostkowie z początku XIX w. otoczony parkiem,
• Muzeum Szkoły Polskiej w Płotowie oraz zabytkowy grobowiec rodziny Styp-Rekowskich znajdujący się na miejscowym cmentarzu,
• Jedyny w Polsce cmentarz leśników, który powstał w 2 połowie XIX w. na rezerwatu „Bukowa Góra” (ochronie podlega ponad 200-letni bukowy las), koło leśnictwa i jeziora Pyszno,
• Warto zobaczyć również współczesny Kościół p.w. Filipa Neri. W nowoczesnym wnętrzu znajduje się jedyna na Pomorzu kaplica św. Huberta, patrona myśliwych, powstała z inicjatywy i dzięki pomocy miejscowych kół myśliwskich.

Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie zostało utworzone staraniem władz powiatowych w styczniu 1972 r. i przyjęło zabytki kultury materialnej z terenu Kaszub Bytowskich (obecnie ok. 2500 eksponatów kolekcji etnograficznej). Od wielu lat muzeum gromadzi wyroby i prace współczesne żyjących twórców ludowych z terenu całej Kaszubszczyzny.
W liczącej ponad 2000 eksponatów kolekcji współczesnej sztuki ludowej znajdują się min. Hafty, rzeźby, instrumenty, obrazy na szkle i płótnie, itd. W zbiorach Działu Artystyczno- Historycznego znajdują się: rzeźby, starodruki, portrety książąt pomorskich, meble, broń, uzbrojenie, medale okolicznościowe, zabytki archeologiczne oraz wyroby rzemiosł artystycznych.
Oprócz stałych ekspozycji etnograficznych w muzeum prezentowane są czasowe wystawy artystyczno- historyczne. Filią muzeum jest zaś utworzone w 1979 r. Muzeum Szkoły Polskiej w Płotowie, gdzie zgromadzono pamiątki i dokumenty związane z działalnością Związku Polaków w Niemczech.
 

Stowarzyszenia, związki do których należy Bytów

Dnia 5 lutego 1991 roku Bytów przystąpił do Związku Miast Polskich z siedzibą w Poznaniu. Związek jest organizacją. Która reprezentuje miasta i miasteczka z całego kraju, troszczy się o ich wspólne sprawy.
W maju 1996 roku z inicjatywy gmin kaszubskich powołano Stowarzyszenie „Turystyczne Kaszuby” z siedzibą w Kartuzach. Stowarzyszenie działa w celu: opracowania i rozwijania działań na rzecz promocji i rozwoju Kaszub oraz Pomorza, popularyzowania i rozwijania turystyki, integracji gmin kaszubskich, koordynacji wszelkich działań proturystycznych, propagowania i podejmowania działań na rzecz ekologii i ochrony środowiska.
W lutym 1997 roku kilka gmin (w tym również gmina Bytów), na terenie których znajdują się zamki gotyckie, założyło Stowarzyszenie Gmin „Polskie Zamki Gotyckie”, którego siedzibą jest miasto Olsztyn. Zadaniem stowarzyszenia jest wspólne prowadzenie działań w zakresie: promocji gmin, na terenie których leżą zamki gotyckie, szerokie rozpropagowanie ich wartości historycznych, kulturowych i przyrodniczych, wylansowania zespołu zamków gotyckich jako wysokiej klasy atrakcji turystycznych, opracowanie szlaku turystycznego , zwiększenie ruchu turystycznego.
 

2.4. Współpraca zagraniczna

Gmina Bytów w ostatnich latach podpisała dwie umowy o wzajemnej współpracy i przyjaźni pomiędzy miastami partnerskimi (bliźniaczymi):

• Markaryd (Szwecja)
• Zaleszczyki (Ukraina)
• i prowadzi aktywną współpracę z miastem Frankenberg (Niemcy).

W dniu 13 lipca 1996 r., w roku jubileuszu 650-lecia miasta, w sali portretowej na bytowskim zamku podpisano uroczyste porozumienie o przyjacielskiej wymianie pomiędzy gminą Bytów a gminą Markaryd. Umowa zakłada działania na rzecz obustronnej wymiany wiedzy i doświadczenie w takich dziedzinach jak: sprawy techniczne, komunalne, ochrona środowiska, demokracja i szkolenia. Celem tej przyjacielskiej wymiany jest tworzenie warunków do kontaktów między przedsiębiorstwami i organizacjami, jak również aktywne wspieranie wymiany kulturalnej.

Dnia 12 lipca 1997 roku podpisano umowę o współpracy pomiędzy miastem Zaleszczyki a gminą Bytów. W wyniku tej umowy miasta mają dążyć do rozwijania przyjacielskich stosunków i współpracy w dziedzinach: oświaty, kultury i sztuki, ochrony środowiska, sportu i turystyki.
Współpraca zagraniczna szczególnie dobrze rozwija się w dziedzinie kultury, gdzie doskonałym ambasadorem bytowszczyzny jest Kaszubski Zespół Pieśni i Tańca „Bytów”, który dał dziesiątki koncertów w Bremie, Bautzen, Uelzen, Fingen (Niemcy), Zaleszczyki (Ukraina).